Zwichnięcie kostki
Zwichnięcie stawu skokowego jest rzadkim, w przeciwieństwie do skręcenia, urazem narządu ruchu. Staw skokowy jest skomplikowaną strukturą zbudowaną z wielu kości, mięśni oraz ścięgien. Nie jest więc zaskakujące, że relatywnie często dochodzi do uszkodzenia torebki stawu, czyli skręcenia. Zwichnięcie kostki jest jednak stanem polegającym na utracie kontaktu między powierzchniami stawowymi. Sytuacja ta zdarza się w przypadku złamania części kości skokowej.
Budowa kostki
Kostka, a właściwie staw skokowo-goleniowy, zbudowany jest przez połączenie trzech kości: kości skokowej, piszczelowej i strzałkowej. Na górnym brzegu kości skokowej znajdują się 3 powierzchnie stawowe – jedna ułożona środkowo i pionowo oraz dwie po bokach, ułożone w płaszczyźnie bardziej pionowej.
Kostkami nazywamy guzowatości położone na końcach dalszych kości goleni. Kostka przyśrodkowa jest mniejsza i położona wyżej niż boczna. Jest częścią kości piszczelowej, czyli bardziej masywnej z pary kości goleni. Kostka boczna, większa i położona niżej, jest częścią kości strzałkowej. Rolą kostek jest stabilizacja stawu skokowo-goleniowego. Uszkodzenie ich struktury może więc spowodować zwichnięcie stawu, czyli odsunięcie od siebie przylegających fizjologicznie kości.
Zwichnięcie w obrębie kostki zachodzi zwykle na skutek odłamania jednej ze struktur kostnych budujących staw. Uszkodzenie kości może nastąpić zarówno na końcu dalszym strzałki lub piszczeli, jak również w obrębie kości skokowej.
Zwichnięcie a skręcenie kostki
Należy wyraźnie zaznaczyć, że zwichnięcie nie równa się skręcenie. Oba zjawiska powstają zazwyczaj, jako skutek urazu. Skręcenie jednakże ogranicza się zwykle do naderwania jednego z więzadeł, najczęściej izolowanego naderwania jednego z bocznych więzadeł w obrębie stawu. W przypadku skręcenia kostki z mocnymi objawami sugerowana jest pomoc lekarska. Ze względu na różnorodność możliwych uszkodzeń w obrębie torebki stawowej leczenie jest ustalane dopiero po przeprowadzeniu dokładnej diagnostyki.
Kiedy podejrzewane skręcenie kostki nie prowadzi do zmniejszenia zdolności motorycznych człowieka, a ruchomość jest w pełni zachowana przy minimalnych objawach bólowych, postępowanie można ograniczyć jedynie do czasowego oszczędzania kostki oraz leczenia przeciwbólowego. W przypadku mocnych symptomów bólowych, zmian fizycznych w obrębie kostki oraz ograniczenia ruchomości stawu niezbędna jest pomoc lekarska w celu ewentualnego ewakuowania krwiaka ze stawu oraz założenia opatrunku. Diagnostyka obrazowa, stosowana przez służbę zdrowia, pozwala na wykrycie złamania kości stępu, będącego przyczyną zwichnięcia kostki.
Zwichnięcie stawu skokowego
Objawy zwichnięcia kostki są podobne jak w przypadku skręcenia, czyli: ból, obrzęk oraz zmniejszenie zdolności ruchowych. W przypadku, zwichnięcia objawy te są zazwyczaj jednak bardziej nasilone oraz może im towarzyszyć silne napięcie skóry w okolicy kostki.
Zwichnięcie stawu skokowego wymaga, jak najszybszej interwencji w postaci nastawienia stawu. Brak stosownego zaopatrzenia zwichniętej kostki może w relatywnie krótkim czasie doprowadzić do martwicy kości skokowej. W przypadku zwichnięcia często dochodzi do przerwania ciągłości naczyń krwionośnych zaopatrującej kość. Tylko szybka interwencja pozwoli na skuteczne wyleczenie zwichnięcia. Po nastawieniu stawu zakładany jest zazwyczaj opatrunek gipsowy na czas nie mniejszy niż 4 tygodnie.
Skuteczne nastawienie zwichniętej kostki często jest utrudnione, przez obecność skomplikowanego układu ścięgien. W przypadku niemożliwości przeprowadzenia skutecznego nastawienia lub, gdy złamanie doprowadziło do przemieszczenia się fragmentu kości, niezbędna jest operacja w obrębie stawu.
Rokowania w przypadku zwichnięcia kostki zazwyczaj są dobre, jeśli dojdzie do szybkiej interwencji ortopedycznej. Zbagatelizowanie objawów i zaniechanie leczenia może doprowadzić jednak do niebezpiecznej martwicy kości stępu. Martwica jest szczególnie często obserwowana, gdy złamaniu ulega trzon kości skokowej. Sytuacja taka występuje na szczęście rzadko, ponieważ siła niezbędna do takiego złamania musi być niezwykle duża.
Zapobiegać, czyli dbać
Aby doszło do zwichnięcia kostki, niezbędne są co najmniej dwa czynniki: duża siła mechaniczna w obrębie stawu oraz osłabiona wytrzymałość stawu.
Urazy zdarzają się często w momentach najmniej spodziewanych, a najczęstszym bezpośrednim winowajcą zwichnięcia kostki jest nadmierna supinacja (zgięcie do zewnątrz) stopy. Częstymi wypadkami poprzedzającymi zwichnięcie jest upadek w butach z wysokimi obcasami, krzywe postawienie stopy na nierównym gruncie lub przewrócenie się na schodach. Zapobieganie tego typu urazom jest podstawą w prewencji zwichnięcia kostki. Wzmożona uwaga, przy chodzeniu na obcasach lub podczas biegów przełajowych, znacznie zmniejsza prawdopodobieństwo ryzykownych upadków.
Osłabiona wytrzymałość stawu dotyczy głównie kobiet w wieku postmenopauzalnym oraz starszej populacji. Osteoporoza oraz osłabnięcie struktur wzmacniających staw, takich jak więzadła, zwiększa ryzyko złamania kości oraz zwichnięcia kostki. Zapobieganie osteoporozie oraz wzmacnianie swoich mięśni strukturalnych, to skuteczny sposób na zminimalizowanie ryzyka zwichnięcia stawu skokowego. Ćwiczenia fizyczne oparte na, adekwatnym co do wieku i warunków fizycznych, wywieraniu siły na kostkę, wzmacnia ją i sprawia, że ryzyko zwichnięć spada. Biegi po miękkim podłożu, spacery, nordic walking – to przykłady wzmacniających stawy ćwiczeń.
Niektóre choroby układowe, choroby tkanki łącznej oraz predyspozycje genetyczne mogą być przyczyną osłabienia stawu skokowo-goleniowego, co zwiększa ryzyko zwichnięcia kostek. Rzetelne leczenie oraz stosowanie się do wskazań lekarskich jest w tych przypadkach niezbędne.
Na podstawie:
1. Ortopedia i Traumatologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Redakcja Naukowa prof. Dr hab. Med. Tadeusz Sz. Gaździk, Wydanie III uaktualnione i rozszerzone
2. Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Redakcja Naukowa prof. Adam Bochenek, prof. Michał Reicher, Wydanie VI