Zwichnięcie - Pierwsza pomoc przy zwichnięciu

Zwichnięcia stawów – jak mądrze postępować przy takim urazie ?

Zwichnięcie spośród urazów, takich jak stłuczenie czy skręcenie, jest najpoważniejszym z nich. Jego istotę stanowi utrata fizjologicznej łączności kości, tworzących powierzchnie stawowe. Oznacza to, że powierzchnie stawu zmieniają położenie względem siebie, co z zewnątrz widoczne jest jako zniekształcenie zarysu stawu. Dodatkowo występuje uszkodzenie struktur okołostawowych, czyli rozerwanie torebki stawowej i więzadeł. Wyróżniamy także pojęcia: podwichnięcie i nadwichnięcie.
W tych przypadkach utrata łączności powierzchni stawowych jest częściowa, trwała lub chwilowa. Najczęstsze zwichnięcia dotyczą kończyny górnej – czyli zupełnie inaczej niż w przypadku skręcenia, gdzie najczęściej cierpi staw skokowy. Inną różnicą między zwichnięciem, a skręceniem jest fakt, że temu pierwszemu często towarzyszą złamania wewnątrzstawowe, co implikuje dłuższy i trudniejszy proces rehabilitacji oraz czas powrotu do pełnego zdrowia ¹.

Jak rozpoznać zwichnięcie – objawy i pierwsza pomoc

Objawy towarzyszące zwichnięciom to przede wszystkim obrzęk, ból i zniekształcenie zarysu stawu. Kończyna ustawiona jest w nieprawidłowy sposób i chory nie może wpłynąć na zmianę jej położenia ze względu na niemożność wykonania jakiegokolwiek ruchu czynnego w stawie. Podczas próby wykonania biernego ruchu wyczuwalny jest sprężysty opór [2].
Jeżeli udzielasz pierwszej pomocy lub sam uległeś kontuzji, w pierwszym momencie pamiętaj o unieruchomieniu kończyny w stawie i ograniczeniu jakichkolwiek ruchów. Ułóż się w takiej pozycji, w której ból jest jak najmniej odczuwalny, pomocne mogą być poduszki, koce, a nawet meble. Z uszkodzonej kończyny zdejmij biżuterię lub buty. Jeżeli widzisz zniekształcenie stawu, nie próbuj go nastawiać. Postaraj się nie jeść ani nie pić, nie przyjmuj też żadnych leków – skup się na szybkim transporcie do szpitala. Ważne jest wczesne nastawienie kończyny i jej profesjonalne unieruchomienie. W diagnostyce często wykonuje się badania radiologiczne celem potwierdzenia lub wykluczenia towarzyszących złamań, szczególnie tuż po założeniu opatrunku gipsowego. Koniecznie należy sprawdzić, czy nie doszło do uszkodzenia naczyń i nerwów, co objawia się uciepleniem kończyny, zaburzeniami czucia lub obecnością niedowładów. Zawsze sprawdź tętno obwodowo od zwichniętego stawu ⁴.

Najczęstsze zwichnięcia

Istnieje kilka rodzajów zwichnięć: wrodzone, nawykowe (wielokrotne urazy tej samej okolicy) oraz powikłane (z towarzyszącym uszkodzeniem nerwów i naczyń).
Zwichnięcie barku, a właściwie stawu barkowo-obojczykowego, pojawia się w następstwie upadku na bark lub w wyniku bezpośredniego urazu (czyli np. szybko przejeżdżający narciarz uderzający barkiem o nasz bark). Jeżeli uszkodzeniu uległy jedynie więzadła barkowo-obojczykowe, to leczenia opiera się na nastawieniu i unieruchomieniu barku w tzw. opatrunku Dessaulta na okres 4- 6 tygodni. W przypadku znacznego rozerwania więzadeł leczenie polega na interwencji chirurgicznej.
Najczęściej zwichniętym stawem w obrębie obręczy kończyny górnej jest staw ramienny. Jest to również najczęstszy rodzaj zwichnięcia wśród dorosłych. Ta kontuzja potocznie bywa nazywana zwichnięciem barku. W zależności od miejsca przemieszczenia głowy kości ramiennej możemy mówić o zwichnięciu przednim (najczęstsze), dolnym (pachowym), tylnym, górnym (bardzo rzadkie) lub piersiowym. Podczas palpacji uszkodzonego obszaru wyczuwamy brak głowy w stawie. Jednak żeby postawić całkowitą diagnozę, należy wykonać zdjęcie RTG, ponieważ może współwystępować oderwanie guzka większego lub złamanie szyjki chirurgicznej. Nieodzownym elementem badania jest zbadanie tętna na tętnicy ramiennej i promieniowej oraz ocena ruchomości palców dłoni. Po nastawieniu i kontroli zakłada się opatrunek Dessaulta na okres 3-4 tygodni.
Zwichnięcie stawu łokciowego następuje najczęściej podczas upadku na wyprostowaną kończynę. Leczenie polega na nastawieniu łokcia i unieruchomieniu go na okres od 7 do 10 dni.
Zwichnięcie stawu biodrowego jest następstwem urazu o dużej sile, czyli w wyniku wypadku komunikacyjnego lub podczas uprawiania sportu. Najczęściej głowa kości udowej przesuwa się do tyłu względem panewki, w wyniku czego obserwujemy ustawienie kończyny dolnej w rotacji wewnętrznej. Konieczne jest jak najszybsze nastawienie nogi celem uniknięcia powikłania, jakim jest martwica niedokrwienna głowy kości udowej. Unieruchomienie po urazie trwa około 2 tygodnie, po czym zaleca się chodzenie o kulach przez kolejne 4.
Bardzo ciężkim urazem jest zwichnięcie stawu kolanowego. Dochodzi do niego w wyniku dużej siły działającej na przód goleni, która doprowadza do tylnego przemieszczenia się podudzia z towarzyszącym rozerwaniem torebki stawowej i więzadeł oraz uszkodzeniem łąkotki. Często uszkodzona może być tętnica podkolanowa – wtedy zakazane jest unieruchomienie w pełnym opatrunku gipsowym ^1,3.

Jak wygląda leczenie?

Leczenie, oprócz unieruchomienia lub ewentualnej operacji, opiera się na niwelowaniu bólu. W tym celu można zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne przyjmowane doustnie oraz zimne okłady. Chłodzenie uszkodzonego obszaru zmniejsza ból, chroni przed rozwojem dużego obrzęku i zmniejsza stan zapalny. Zalecanym preparatem jest chłodzący żel DIP RILIF, który oprócz ibuprofenu zawiera w swoim składzie mentol.
Rehabilitacja ma na celu przywrócenie funkcji narządu i pełnej ruchomości stawu. Polecana jest każdemu choremu, ponieważ chroni przed rozwojem inwalidztwa i ponownych zwichnięć. Program rehabilitacyjny powinien być wdrożony na wczesnym etapie leczenia i uwzględniać takie aspekty, jak: mechanizm urazu, plan leczenia i konsekwencje unieruchomienia ⁵.