Zwichnięcie rzepki kolana - Zwichnięcie stawu kolanowego

Rzepka jest strukturą kostną stanowiącą przyczep dla mięśni i ścięgien. Jest ona kluczowym elementem fizjologicznej dźwigni mięśniowej pozwalającej na wykonywanie złożonych, kontrolowanych ruchów nogą. Zwichnięcie rzepki to stan, w którym powierzchnia stawowa rzepki nie przylega do powierzchni stawowych kości kończyn dolnych. Zjawisko to oprócz wywołania nieprzyjemnych, mocnych doznań bólowych znacznie ogranicza ruchomość stawu. W przypadku zwichnięcia rzepki zazwyczaj niezbędna jest interwencja ortopedy.

Podział i objawy

Najważniejszy podział to rozróżnienie na zwichnięcie urazowe oraz zwichnięcie nawykowe. Uraz stanowiący bezpośrednią przyczynę zwichnięcia urazowego może również spowodować urwanie ścięgien w obrębie kolana. Uszkodzenie ścięgien prowadzi do zwichnięcia kolana, przypadłości bliźniaczo podobnej jeśli chodzi o objawy, jednak wymagającej innej rehabilitacji i leczenia.
Nawykowe zwichnięcie rzepki zwykle nie wymaga pilnej interwencji lekarskiej. Wypadanie rzepki ze stawu występuje najczęściej u młodych kobiet, a czynnikami predysponującymi do przypadłości są:

Nadmierna koślawość stawu kolanowego
Wysokie ustawienie rzepki
Luźne więzadła i torebka stawowa
Dysplazja kłykcia bocznego kości udowej

Do ponownego umiejscowienia rzepki w stawie czasem wymagane jest jedynie wyprostowanie kończyny dolnej. Nawracające, przeszkadzające w życiu, objawowe nawykowe zwichnięcie rzepki kolanowej, może być wskazaniem do chirurgicznego zaopatrzenia stawu.
Objawy zwichnięcia rzepki to przede wszystkim ból, opuchlizna, ucieplenie w obrębie kolana, przymusowe ustawienie nogi, zniekształcenie obrysu stawu oraz nadmierna ruchomość rzepki. Brak bardzo specyficznych objawów odróżniających zwichnięcie rzepki od między innymi złamania rzepki lub zwichnięcia stawu kolanowego sprawia, że prawidłowa diagnostyka obejmuje badania obrazowe oparte na zdjęciach rentgenowskich.

Leczenie zwichnięcia rzepki

Leczenie zwichnięcia rzepki zależy od przyczyny pojawienia się problemu. Jednak bez względu na rodzaj uszkodzenia, w pierwszej kolejności konieczne jest nastawienie stawu. W przypadku urazu niezbędna bywa operacja w obrębie kolana. Jeśli operacja nie jest wymagana, leczenie polega na ewentualnej punkcji kolana, w celu usunięcia krwiaka oraz co najmniej 4-tygodniowe unieruchomienie w tutorze gipsowym lub ortezie. Po okresie unieruchomienia, w celu skutecznej rehabilitacji, konieczny jest stopniowy powrót do ćwiczeń fizycznych oraz zwiększanie siły mięśniowej w obrębie kolana. Indywidualny zestaw ćwiczeń najlepiej ustalić z lekarzem lub fizjoterapeutą. Zalecenia co do wykonywanych aktywności różnią się ze względu na wiek, wydolność fizyczną i wewnętrzną motywację.
Zapobieganie nawykowemu zwichnięciu rzepki może w pewnym stopniu być osiągnięte, poprzez przeprowadzanie dobranych ćwiczeń fizycznych. Zwiększenie muskulatury kończyny dolnej zwiększa stabilność rzepki, przez co incydenty zwichnięcia zdarzają się rzadziej.

Rehabilitacja zwichniętej rzepki

Proces stopniowej rehabilitacji kolana, po zwichnięciu rzepki, jest długotrwały i wymaga wewnętrznej mobilizacji. Warto jednak podjąć próbę, ponieważ bez rehabilitacji mało prawdopodobne jest, aby patologiczne zmiany w obrębie stawu cofnęły się samoistnie. Operacja ortopedyczna jest stosowana zamiennie z długotrwałą rehabilitacją. Obie z metod mają swoje wady i zalety, a zastosowanie każdej z nich zależy od uszkodzeń w obrębie kolana.
Rehabilitacja ruchowa powinna zostać przeprowadzona pod okiem fizjoterapeuty. Ustalenie optymalnych ćwiczeń, możliwe jest zazwyczaj dopiero po wykonanym obrazowaniu metodą rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej.
Plan rehabilitacji ustalany jest indywidualnie, każdy z nich można jednak podzielić na 5 umownych etapów.
Etap pierwszy – faza zapalna:
W czasie pierwszych tygodni po urazie dominującymi objawami są: ból, opuchlizna i ograniczenie zdolności ruchowych. W tym czasie nieraz niezbędne jest usztywnienie kończyny. Jeśli nie ma przeciwwskazań, czasem wystarczy usztywnienie, przy pomocy możliwej do czasowego zdjęcia ortezy. Zastosowanie tej metody pozwala na prowadzenie biernych ćwiczeń fizycznych polegających na prostowaniu i zginaniu nogi przy udziale terapeuty. Wykonywanie delikatnych ruchów nogi pozwoli na uniknięcie ryzyka pojawienia się zrostów, potencjalnie usztywniających kolano w przyszłości.
Etap drugi – odzyskiwanie zakresu ruchu:
Czas trwania tego etapu terapii zależy od czynników, takich jak predyspozycje genetyczne, stopień opuchlizny, ogólna sprawność ruchowa i inne. Ćwiczenia po okresie usztywnienia kończyny są bezwzględnie konieczne. Zaniechanie tego etapu rehabilitacji może doprowadzić do przewlekłych problemów z kolanem. W celu zminimalizowania ryzyka uszkodzenia troczków rzepki, czasem zalecane jest codzienne użytkowanie łatwej do zdjęcia ortezy. Troczki są to więzadła łączące rzepkę z kością piszczelową.
Aby odzyskać prawidłowy zakres ruchu, wykonywane są ćwiczenia aktywujące różne grupy mięśni, w tym mięśnie brzucha. Oprócz aktywacji mięśni wprowadzane są różne stereotypy ruchu, w celu przywrócenia prawidłowych funkcji kolana. Rozgrzewka zwykle przeprowadzana jest na rowerze stacjonarnym.
Etap trzeci – zwiększanie siły mięśniowej:
Gdy zakres ruchu został przywrócony, należy rozpocząć ćwiczenia zwiększające siłę mięśni. Ostrożne zwiększanie obciążenia na kolano, w którym rzepka uległa zwichnięciu, pozwala na stopniowe przywrócenie wytrzymałości kolana. Stosowanymi na tym etapie ćwiczeniami są między innymi przysiady wykonywane do ok. 30 stopni nachylenia. Innym przykładem ćwiczenia jest wchodzenie na niski schodek.
Etap czwarty – ćwiczenia koordynacji:
Na tym etapie wprowadzone zostają bardziej zaawansowane ćwiczenia koordynacyjne. Wyskoki, ćwiczenia w truchcie i inne zadania polepszające balans ciała są stosowane w trakcie przywracania koordynacji kończyny.
Etap piąty – powrót do zwykłej aktywności fizycznej:
Zwykle po upływie około 6 miesięcy następuje pełny powrót do zdrowia. Ocena, czy można wrócić do sportu oraz zakończyć proces rehabilitacji, należy do lekarza lub fizjoterapeuty prowadzącego rehabilitację.